مقدمه ناشر
بسمه تعالی
یا صاحب الزمان ادرکنا
واحد تحقیقات مسجد مقدس جمکران افتخار دارد که تصحیح وویرایش و حروفچینی جدید این کتاب گرانقدر را، در عید سعید غدیر سال 1316 هجری قمری به پایان رسانیده و آماده بهره گیری هر چه بهتر شیفتگان ساحت مقدس بقیةاللّه الاعظم حضرت حجة بن الحسن العسکری ارواحنا فداه نموده است.
واحد تحقیقات مسجد مقدّس جمکران - قم
مقدمه و پیشگفتار
سپاس بیرون از اندازه و قیاس، سزاوار قائمی است بالذّات، غایب از عالم اندیشه و حواس و ستایش بی حدّ و احصا، لایق صاحبی است مأمول و مرتجی ، در زمان شدّت و رخاء.
هادی است هر آنچه را که پدیدار نمود و دلیل است مر آن را که به فرمانش عمل نمود و درود بی نهایت به روان پاک نخستین پاسخ دهنده به بلی و برگزیده ایزد بیچون، پیش از پوشیدن بر آدم، خلعت اصطفا را، فاتح ابواب خیر و رشاد، خاتم رسولانِ پاک نهاد، منصور مؤیّد، محمود احمد، ابی القاسم محمّد صلی الله علیه و آله و بر پاکان و پاکیزگان از فرزندانِ آن سرور پیمبران، خصوصاً بر خلف سلف و صاحب غالیه عزّت و شرف، قطب زمین و غوث زمان، کنز رجاء و کهف امان و گوهر تابان در بحر امکان، حجابِ ازلیِ ایزد سبحان و اسم اعظمِ الهی پوشیده و پنهان و عنقای قافِ، محیط به جهان، دادرس درماندگان و دادخواه خون برگزیدگان و پاک کننده دامن خاک از لوث ملحدان و فرمانفرمای ممالک زمین و آسمان و حجت بالغه خداوندی بر جهان و جهانیان بقیّة اللّه، الحجّة بن الحسن العسکری، صاحب العصر والزمان علیه و علی آبائه صلوات اللّه الملک المنّان .
و بعد چنین گوید: بنده مذنب مُسی ء، حسین بن العالم المؤیّد، محمّد تقی النوری الطبرسی اَحْسَنَ اللَّهُ تَعالی عاقبته وَجَعَل مِنْ اَشْرَف الْخواتیم خاتمته که عالیجاه، رفیع جایگاه، کمالات اکتناه، مقرب الخاقان، حاجی میرزا حسینعلی خلفِ غفران پناه، حاجی علی اصغر نوری وفّقه اللّه تعالی لمراضیه حسب سلامتی فطرت و پاکی طینت، در فکر تحصیل زادی برای معاد و وسیله فوزی، در مقام مرصاد برآمد، چنان دید که وسیله ای بهتر از چنگ زدن به دامان خلیفة الرحمن وامام الانس والجان علیه السلام و خدمتی به آن ولیّ علی القدر عظیم الشأن نیست.
لهذا در چند ماه قبل، از جناب مستطاب فخر الشّیعه و تاج الشریعه و رئیس المسلمین و سید الفقهاء الکاملین و افضل العُلماء الراشدین، المنتهی اِلیه ریاسة الامامیة فی عصره، حجّة الاسلام حاج میرزا محمّد حسن شیرازی، مجاور بلدة طیّبة سُرَّ مَن رَأی متَّع اللَّه تعالی اهل الایمان بطول بقائة، مستدعی شد که مقرر فرمایند تا کتاب شریف «کمال الدین»، شیخ اقدم، «ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه» ملقب به «صدوق» - رضوان اللّه علیه را به زبان فارسی ترجمه کرده تا آن را به حلیه طبع درآورد و در میان اهل ایمان منتشر سازد. جناب ایشان - دام ظلّه العالی از این احقر، در اجابت آن مسئول، مشورت فرمودند.
معروض داشتم که: عالم فاضل، «سیّد علی بن سیّد محمّد اصفهانی» معروف به «امامی»، تلمیذ «علاّمه مجلسی» آن کتاب را ترجمه نموده و از اجزای کتاب هشت بهشت اوست که ترجمه هشت کتاب است، چون: عیون و امالی و خصال.
و نیز بعضی از فضلای معاصرین از سادات شمس آباد اصفهان، کتاب شریف مذکور را ترجمه نموده و ترجمه دوباره آن رنجی است بی فایده، بهتر آنکه همان را منتشر نمایند.
پس، از آن خیال منصرف شدند و از کتاب دیگر صحبت داشتند. سخن به جایی منتهی نشد و مدتی بر این گذشت تا در ماه شعبان گذشته، از سنه 1303 شبی در محضر ایشان حاضر بودم که سخن آن مطلب در میان آمد و باز جویای موردی شدند و بالأخره فرمودند: «بهتر آنکه مستقلاًّ در این باب، کتابی نوشته شود و شخص تو از برای این خدمت نمایان، شایسته هستی.» اما حقیر به علّت قلّت بضاعت علمی و کثرت اسباب پریشانی و حاضر نبودن بیشتر کتابهایم که اسباب انجام این شغل عظیم بود، عرض کردم: «مقدمات اقدام در این امر خطیر فراهم نیست و لکن سال گذشته رساله ای مسمّی به «جنّة المأوی» نوشتم و در آنجا، جمع کردم کسانی را که در غیبت کبری به خدمت امام عصر علیه السلام رسیدند، غیر از آنچه در سیزدهم بحار مذکور است؛ چنانچه صلاح باشد همان را به فارسی ترجمه کرده، موجودِ در بحار را بر آن بیفزایم؛ کتابی شود لطیف و برآمدن از عهده آن آسان.»
این رأی را پسندیدند و لکن فرمودند: «اقتصار بر آن نشود. شمه ای از حالات آن جناب نیز به آن منضّم شود، هرچند به ایجاز و اختصار باشد.»
حسب الامر المُطاع العالی، در انجام این خدمت اقدام نموده با نهایت یأس از حال خویش، جز آنکه حق مجاورت قباب عالیه حضرتین عسکریّین علیهما السلام را وسیله کنم و از آن باب عالی استمداد نمایم.
بحمداللّه، از برکت آن محل، برکات الهیّه، در اندک زمانی، این خدمت مرجوعه به انجام رسید. شکر حضرت یزدان، جَلَّ ثناؤه را بجای آوردم. و نام این نامه گرامی را نجم الثاقب در احوال امام زمان علیه السلام گذاشتم و مطالب آن را در ضمن دوازده باب بیان نمودم.
معرفی کتب غیبت و نویسندگان آنها
قبل از شروع در فهرست اجمالی ابواب و دخول در مطالب کتاب، بایست تنبیه نمود بر مقدمه. و آن، آن است که کتبِ متعلّق به احوال آن حضرت - صلوات اللّه علیه که معروفند به «کتب غیبت»، بسیار است و آنچه حاضر الوقت از اسامی آنها به نظر رسیده:
کتاب شفا و جلا در غیبت از ابوالعباس یا ابوعلی، احمد بن علی رازی خصیب آبادی.
کتاب مختصر ما نزل من القرآن فی صاحب الامر علیه السلام از ابوعبداللّه، احمد بن محمد بن عیاش.
کتاب ترتیب الادلة فیما یلزم خصوص الامامیة دفعه عن الغیبة والغایب از احمد بن حسین بن عبداللّه مهرانی آبی ابوالعباس عروضی.
کتاب فی ذکر القائم من آل محمّد علیهم السلام از احمد بن رمیح المروزی.
کتاب المهدی از ابی موسی، عیسی بن مهران.
کتاب غیبة از حسن بن حمزة العلوی الطبری المرعشی.
کتاب اثبات الرجعة معروف به «غیبت» از ابی محمّد، فضل بن شاذان نیشابوری.
کتاب الحجّة فی ابطاء القائم علیه السلام از آن جناب.
کتاب ازالة الرّان عن قلوب الاخوان در غیبت، از ابوعلی، احمد بن محمّد بن جنید معروف به ابن جنید.
کتاب کمال الدین از شیخ صدوق.
رساله غیبت برای اهل ری از آن جناب.
کتاب غیبت از شیخ جلیل، محمد بن مسعود عیاشی، صاحب تفسیر.
کتاب رجعت نیز از او.
کتاب غیبت از ابی عبداللّه، محمد بن ابراهیم نعمانی و تملیذ ثقةالاسلام کلینی و این کتاب، از نفایس کتب مدوّنه در این باب است.
شیخ مفید در «ارشاد» از آن مدح کرده و چنان ظاهر می شود که قبل از آن، بهتر از آن، تصنیفی در این باب نشده.
رساله غیبت از شیخ مفید.
کتاب مقنع در غیبت از سیّد مرتضی که برای وزیر مغربی نوشته.
کتاب غیبت از شیخ الطایفه، ابی جعفر طوسی.
کتاب برهان در طول عمر صاحب الزمان علیه السلام از ابوافتح، محمّد بن علی بن عثمان و علامه چکی آن را جزو کتاب کنزالفوائد خود کرده.
کتاب صاحب الزمان علیه السلام از محمّد بن جمهور عمی، صاحب کتاب واحده.
کتاب وقت خروج قائم علیه السلام نیز از او.
کتاب فرج کبیر در غیبت از ابوعبداللّه، محمد بن هبة بن جعفر وراق طرابلسی.
کتاب غیبت از ابوالمظفّر، علی بن حسین حمْدانی که از سفراء امام علیه السلام است، چنانچه شیخ منتجب الدین در رجال خود فرموده.
کتاب توقیعات غیبت از عبداللّه بن جعفر حمیری.
کتاب جنا الجنتین، فی ذکر ولد العسکریّین علیهما السلام از قطب راوندی.
کتاب سلطان الفرج عن اهل الایمان ، کتاب سرور اهل الایمان فی علائم ظهور صاحب الزمان علیه السلام و کتاب غیبت هر سه از نباءالدّین، علی بن عبدالکریم بن عبدالحمید حسینی نبلی جعفی، صاحب مقامات و کرامات و استاد ابن فهمد.
بعضی احتمال داده اند که دو کتاب اخیر، یکی باشد اما این که شیخ حرّ عاملی در «امل الامل» در احوال سیّد مذکور، فرموده که از تصانیف او انوار المضیئة است در احوال مهدی علیه السلام ، اشتباه است. چه انوار المضیئة فی الحکمة الشرعیة از کتبی است که نظیر ندارند؛ مشتمل است بر جمیع مسایل اصول دین و مذهب و ابواب فقه و اخلاق و ادعیه و غیرها. اگر چه احوال آن جناب را در مجلّد اوّل، در ضمن حالات سایر ائمّه علیهم السلام بسطی داده، لکن کتاب، اختصاصی ندارد به آن حضرت.
کتاب بحار الانوار مجلّد سیزدهم که اجمع کتبی است که در غیبت نوشته شده. رساله رجعت نیز از آن مرحوم.
کتاب کفایة المهتدی، فی احوال المهدی از سیّد محمّد بن محمّد لوحی حسینی موسوی سبزواری، ملقّب به مطهّر و متخلّص به نقیبی، تملیذ محقق داماد و بیشتر آنچه در آن کتاب نقل کرده، از کتاب فضل بن شاذان است که اوّلاً خبر را با سند و متن نقل کرده، آنگاه ترجمه نموده و نیز غیبت شیخ طرابلسی و غیبت حسن بن حمزه مرعشی در نزد او بوده و ما آنچه از این سه کتاب نقل کنیم به توسط این کتاب است. رساله شرعة التسمیة از محقق داماد رحمه الله .
رساله کشف التعمیة فی حکم التسمیة از شیخ محدّث حرّ عاملی.
کتاب ایقاظ الهجعة فی اثبات الرجعة نیز از آن مرحوم.
رساله رجعت از امیر محمّد مؤمن استرآبادی از مشایخ اجازه علاّمه مجلسی.
رساله در تحریم نام بردن اسم امام زمان علیه السلام از عالم محقق نحریر، شیخ سلیمان ماحوزی بحرانی.
رساله فلک المشحون از جناب سید باقر قزوینی.
کتاب مولد قائم علیه السلام ، کتاب محجّة فیما نزل فی الحجّة علیه السلام و کتاب تبصرة الولی فیمن رأی القائم المهدی علیه السلام هر سه از محدث خبیر، سیّد هاشم توبلی بحرانی.
کتاب عوالم مجلد از آن کتاب غیبت، فاضل آقا آخوند ملاّ کاظم هزار جریبی، و آن مختصری است از ترجمه بحار یا ترجمه ای است از مختصر بحار.
رساله جنة المأوی فیمن فاز بلقاء الحجة علیه السلام فی الغیبة الکبری از حقیر و آن به منزله مستدرکی است از باب بیست و سوم جلد غیبت بحار، ترجمه سیزدهم بحار و ترجمه کمال الدین.
رساله غیبت از سیّد جلیل، سیّد دلدار علی نقوی هندی نصیرآبادی که از فحول علمای آن بلاد بود و صاحب تصانیف رائقه بسیار و از جناب بحرالعلوم رحمه الله اجازه دارد و این رساله، ردّ است بر اقوال عبدالعزیز دهلوی در غیبت آن جناب - صلوات اللّه علیه و غیر آنها از مؤلّفات که بعضی، دارای تمام حالات آن جناب است به قدر استعداد مؤلف و بعضی در تنقیح بعض از امور متعلّقه به آن حضرت صلوات اللّه علیه .
با این همه تصانیف، باز جمله ای از مطالب مربوط به آن جناب، در زوایای کتب اصحاب مانده که تاکنون در کتب غیبت، جمع نشده و چون این حقیر بی بضاعت، بنای استقصای مطالب موجوده در آن کتب را ندارم، لهذا به بعضی از مستطرفات حالات و نوادر امور منسوبه به آن جناب و تنظیم بعضی از مطالب موجوده در آن کتب پرداخته، امید که بر اهل فضل و دانش، محاسن و منافع و لطایف و بدایع آن، مخفی و مستور نماند. وباللّه التوفیق وعلیه التکلان.