نیّت و نقش آن در ارزیابى عمل
«یا اباذرّ؛ لیكن لك فى كلّ شىء نیّة حتّى فى‌النّوم و الاكل»
اى ابوذر؛ براى انجام دادن هر عملى، حتى براى خوردن و خوابیدن نیت داشته باش.
از نظر تربیتى ذكر این مطلب بسیار مهم و سازنده است، به علاوه، این مطلب مبتنى است بر اصل مهم علمى، فلسفى كه به بحث گسترده‌اى نیاز دارد. ارزش هر كارى كه انسان
﴿صفحه 258 ﴾
انجام مى‌دهد، حتى عبادت و بندگى خداوند، به نیت بستگى دارد: ارزیابى یك عمل با دو نیت متفاوت یكسان نیست. كسى كه به خانه دوستش دعوت مى‌شود اگر دعوت او را پاسخ گوید، كار شایسته‌اى كرده است؛ اما اگر در اجابت دعوت دوستش قصد قربت داشته باشد و براى اینكه خداوند اجابت دعوت مؤمن را دوست دارد، به خانه او برود؛ عمل او عبادت بشمار آمده بر آن پاداش و ثواب مترتب است.
یا اگر روزه مستحبى گرفته‌است و دوستش او را دعوت به صرف غذا كند، در صورتى كه براى خداوند روزه‌اش را افطار كند، عمل او عبادت و داراى ثواب و پاداش است؛ اما اگر به این جهت كه از غذا خوشش آمد و علاقه به آن داشت، روزه‌اش را افطار كرد، ثوابى ندارد، چون عمل او براى خداوند انجام نگرفته است. پس همین غذا خوردن اگر براى خداوند باشد، داراى ثواب و پاداش است و نقش ارزنده‌اى در كمال و تعالى انسان دارد. بنابراین باید توجه داشت كه انسان مى‌تواند به همه كارهاى روزمره خویش، از خوابیدن، خوردن، نگاه كردن و حتى شوخى كردن گرفته تا انجام اعمال نیكى چون نماز و روزه رنگ عبادت ببخشد واین درصورتى است كه این امور براى رضاى خداوند و به جهت بندگى و اطاعت او انجام گیرد.
برخى از بزرگان وقتى مى‌خواستند كارى انجام دهند، قبل از آن قدرى تامل مى‌كردند، تا نیت و قصد قربت پیدا كنند و آن عمل براى خداوند انجام گیرد. یا اگر از آنها سؤالى مى‌شد، سریع جواب نمى‌دادند، پیش از آن قدرى تأمل مى‌كردند تا شاهد در آنها نیت و توجه قلبى پدید آید. آنگاه براى خداوند جواب مى‌دادند.
این نكته بیانگر این است كه مؤمن مى‌تواند چنان زیرك و زرنگ باشد كه از لحظه لحظه عمرش در راه خواست و رضاى خداوند استفاده برد. بنابراین مى‌توان براى حیوانى‌ترین كارها نیز قصد قربت و نیت صحیحى داشت كه هم انسان لذّت ببرد و هم عبادت كرده باشد. هم به لذّت دنیوى برسد و هم به لذّت اخروى. در چنین مواردى جمع بین دنیا و آخرت ممكن است، آنجا دنیا و آخرت با هم جمع نمى‌شوند كه بینشان تضاد باشد، مثل واجب و
﴿صفحه 259 ﴾
حرام كه با هم جمع نمى‌شوند. اما اگر انسان در انجام كار مباح قصد الهى داشته باشد، هم به لذّت دنیایى رسیده است و بر نیروى بدنى و نشاطش افزون گشته، هم ثواب و پاداش به او عطا مى‌شود. البته قصد قربت و نیت الهى داراى مراتب است و از جمله مراتب آن، تصمیم براى دور ماندن از گناه و مخالفت با خواست خداوند مى‌باشد.
مرحوم علامه طباطبایى(رضی الله عنه) نقل مى‌فرمودند كه حضرت امیر(علیه السلام) وقتى جهت نافله شب از خواب برمى‌خاستند، براى نشاط جسمى و آمادگى براى عبادت، با آب سرد غسل مى‌كردند.
طبیعى است كه شخصیتى چون على(علیه السلام) كه از صبح تا شب یا در جنگ شركت داشته، یا در مزرعه مشغول كار بوده، به علاوه، بعد از خواندن پانصد و یا هزار ركعت نماز، خسته است و براى تهجد نیمه شب توان و نشاط كافى ندارد. از این جهت شستشو با آب سرد بر نشاط و توان ایشان مى‌افزود.
﴿صفحه 260﴾
﴿صفحه 261 ﴾
درس هیجدهم : بزرگداشت عظمت و جلال پروردگار
ـ جایگاه ذكرالهى در قرآن و روایات
ـ كمیّت و كیفیّت ذكر
ـ ارتباط ذكر لفظى و قلبى
ـ دو فائده ذكر لفظى
﴿صفحه 262 ﴾
﴿صفحه 263 ﴾
بزرگداشت عظمت و جلال پروردگار
«یا أَباذَرٍّ؛ لِیَعْظُمْ جَلالُ اللّهِ فى صَدْرِكَ فَلا تَذْكُرُهُ كَما یَذْكُرُهُ الْجاهِلُ عِنْدَ الْكَلْبِ أَللّهُمَّ اخْزِهِ وَ عِنْدَ الْخِنْزیرِ أَللّهُمَ اخْزِهِ»
اى ابوذر؛ جلال و عظمت پروردگار عالم در دل تو افزون باشد و او را سبك یاد مكن، چنانكه مردمان جاهل و نادان، چون سگ و خوك را مى‌بینند، مى‌گویند: خدایا، او را خفه كن.