طلب رزق سنت است
قالَ الْحُسَیْنِ(ع): « لِرَجُلٍ یَا هَذَا لا تُجَاهِدْ فِی الرِّزْقِ جِهَادَ الْغَالِبِ وَ لَا تَتَّكِلْ عَلَى الْقَدَرِ اتِّكَالَ مُسْتَسْلِمٍ فَإِنَّ ابْتِغَاءَ الرِّزْقِ مِنَ السُّنَّةِ وَ الْإِجْمَالَ فِی الطَّلَبِ مِنَ الْعِفَّةِ وَ لَیْسَ الْعِفَّةُ بِمَانِعَةٍ رِزْقاً وَ لَا الْحِرْصُ بِجَالِبٍ فَضْلاً وَ إِنَّ الرِّزْقَ مَقْسُومٌ وَ الْأَجَلَ مَحْتُومٌ وَ اسْتِعْمَالَ الْحِرْصِ جَالِبُ الْمَآثِمِ»(122)
امام‌حسین(ع) به مردی فرمود: ای مرد! در طلب رزق نه آنچنان تلاش كن كه همة تلاش تو در طلب رزق صرف شود، و نه آنچنان كار را به تقدیر واگذار كه دست‌بسته تسلیم شوی، چرا كه طلب رزق، سنت است و حریص نبودن، از عفت، و عفت‌ورزیدن در طلب رزق موجب نمی‌شود كه رزق از تو منع شود، همچنان كه حرص موجب نمی‌شود كه رزق اضافه‌تر به‌دست آری. چرا كه رزق تقسیم شده است و اجل هركسی حتمی است و حرص‌زدن در رزق زمینة ایجاد گناه است.
چنانچه ملاحظه فرمودید؛ حضرت سیدالشهداء(ع) می‌خواهند جواب این سؤال را بدهند كه ممكن است انسان بپرسد اگر رزق مقسوم است پس تلاش برای چه؟ حضرت ضمن آن‌كه ابتدا توصیه به تعادل در طلب رزق می‌كنند، سپس می‌فرمایند: «فَإنَّ ابْتِغاءَ الرِّزْقِ مِنَ السُّنَّةِ» یعنی؛ در طلب رزق بودن، سنت و روش پیامبران و اولیاء الهی است. پس اگر می‌خواهی تحرك و تلاشی همانند آن‌ها داشته باشی، باید از طلب رزق به نحوی كه گوشزد شد باز نمانی تا در عالَم پیامبران خدا وارد شوی و در آخر ما را متوجه نكته‌ای بسیار اساسی می‌نمایند و می‌فرمایند: « وَ اسْتِعْمَالَ الْحِرْصِ جَالِبُ الْمَآثِمِ» یعنی؛ این حرص زدن نه‌تنها تو را از عالَم پیامبران خارج می‌كند از آن خطرناك‌تر این‌كه زمینة ایجاد گناه خواهد شد. حال آیا انسانِ بصیر كه هر لحظه مواظب آن است كه گرفتار گناه نشود، جا ندارد ریشة حرص در طلب رزق را كه بستر گناه است، در خود بسوزاند؟
دفن استعدادها
كَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(ع) یَقُولُ: «قَرِّبُوا عَلَى أَنْفُسِكُمُ الْبَعِیدَ وَ هَوِّنُوا عَلَیْهَا الشَّدِیدَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ عَبْداً وَ إِنْ ضَعُفَتْ حِیلَتُهُ وَ وَهَنَتْ مَكِیدَتُهُ أَنَّهُ لَنْ یُنْقَصَ مِمَّا قَدَّرَ اللَّهُ لَهُ وَ إِنْ قَوِیَ عَبْدٌ فِی شِدَّةِ الْحِیلَةِ وَ قُوَّةِ‌الْمَكِیدَةِ إِنَّهُ لَنْ یُزَادَ عَلَى مَا قَدَّرَ اللَّهُ لَهُ».(123)
همواره امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمودند: آنچه دور است را به خود نزدیك كنید و سختی را بر خود آسان نمایید و بدانید كه بنده اگر برنامه‌هایش ضعیف و نقشه‌هایش در به‌دست آوردن رزق، ناقص باشد، هرگز از آنچه خداوند برایش مقدر كرده، محروم نخواهد شد، و اگر بنده‌ای در نقشه كشیدن برای به‌دست آوردن رزق توانمند و برنامه‌هایش كارآمد باشد، هرگز بیش از آنچه خداوند برای او تقدیر كرده به‌دست نخواهد آورد.
آری می‌فرماید: آن‌كس كه قدرت برنامه‌ریزی بیشتر دارد باید این استعدادها را در جهتی دیگر به‌كار بندد تا راه‌های آسمان را بر روی خودش و بقیه باز كند و انسان‌ها را به ساحت قرب الهی نزدیك كند. كاری كه پیامبران و اولیاء الهی(ع) با استعدادهای خود كردند. و لذا می‌فرماید: «اگر بنده‌ای در نقشه كشیدن برای به‌دست آوردن رزق توانمند و برنامه‌هایش كارآمد باشد، هرگز بیش از آنچه خداوند برای او تقدیر كرده به‌دست نخواهد آورد.» چون این استعدادها را به او نداده‌اند تا در جهت رزقِ بیشتر به‌كار گیرد. آری برای چنین كاری این استعدادها را قرار نداده‌اند، پس به چنین كاری نیاید، پس اگر او این استعدادها را در راستای ازدیاد رزق به‌كار گیرد آن‌ها را دفن كرده است.
آسایش دو گیتی
عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(ع): «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) اَلدُّنْیَا دُوَلٌ فَمَا كَانَ لَكَ مِنْهَا أَتَاكَ عَلَى ضَعْفِكَ وَ مَا كَانَ مِنْهَا عَلَیْكَ لَمْ تَدْفَعْهُ بِقُوَّتِكَ وَ مَنِ انْقَطَعَ رَجَاؤُهُ مِمَّا فَاتَ اسْتَرَاحَ بَدَنُهُ وَ مَنْ رَضِیَ بِمَا رَزَقَهُ اللَّهُ قَرَّتْ عَیْنُهُ».(124)
امام‌باقر(ع) فرمود كه پیامبر(ص) می‌فرمایند: دنیا در حال چرخش است، پس آنچه از آن برای تو است، به تو می‌رسد، هرچند ضعیف باشی، و آنچه هم علیه تو است به تو می‌رسد و تو نمی‌توانی آن را دفع كنی، هرچند قوی باشی، و كسی كه امیدش را به آنچه از دست او رفته قطع كرد، از زحمات بدنی راحت شد، و كسی كه به آنچه خدا برای او رزق قرار داد، راضی شد، در آرامش كامل به‌سر می‌برد.
ملاحظه می‌كنید كه حضرت باقر(ع) چگونه رمز و راز آمدن و رفتن اموالِ دنیا آشكار می‌كنند و می‌فرمایند: «اَلدُّنْیَا دُوَلٌ» یعنی دنیا چیزی است در حال چرخش، نه نگه‌داشتنی است و نه اگر رفت برای همیشه رفته است، خیلی شبیه توپ فوتبال در میدان بازی است كه نه هر بازیكنی می‌تواند توپ را برای همیشه نزد خود نگهدارد و نه آنچنان است كه اگر از دست او رفت دیگر برنگردد. البته فرق چرخش دنیا با چرخش توپ آن است كه چرخش دنیا در اختیار انسان‌ها نیست. به هر صورت فرمود: «اَلدُّنْیَا دُوَلٌ» تا ما نه از ماندن آنچه در دست داریم مطمئن شویم و گمان كنیم با قدرت و ابتكار خود می‌توانیم آن را حفظ كنیم و نه مأیوس باشیم كه ضعف ما مانع به‌دست آمدن دنیا برای ما است. در همین راستا فرمود آنچه از حوادث دنیا بر علیه توست نیز به تو می‌رسد و قوت تو مانع رسیدن آن نیست. آری تو نسبت به آن حادثه باید بتوانی خوب امتحان دهی.
سپس دو نكته مطرح فرمودند كه عامل آسایش دنیا و آخرت ما خواهد شد. می‌فرمایند: كسی كه به آنچه خدا برای او رزق قرار داد، راضی شد، در آرامش كامل به‌سر می‌برد. نكتة اول موجب آسایش دنیا و بدن ما است، چون به دنبال آنچه از دست ما رفت، نمی‌دویم تا آن را برگردانیم، چراكه طبق قاعده «الدُّنْیَا دُوَلٌ» باید می‌رفت و ما هم باید پس از رفتن، از آن دل بركنیم. و نكتة دوم موجب آسایش آخرت ما است، چرا كه اگر به رزقی كه خدا برای ما قرار داد راضی شدیم، خداوند نیز از ما راضی خواهد شد و این چشم‌روشنی بزرگی است.