نتیجة هلاكت‌بار فخر
قَالَ رسول‌الله(ص): «مَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا حَلَالًا مُكَاثِراً مُفَاخِراً مُرَائِیاً لَقِیَ اللَّهَ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ هُوَ عَلَیْهِ غَضْبَانُ».(107)
رسول خدا (ص) می‌فرمایند: هركس دنیا را از راه حلال ولی زیادخواهانه و جهت فخر و چشم و هم‌چشمی طلب كند، خداوند را ملاقات می‌كند در حالی كه خداوند بر او غضبناك است.
اگر همین یك تذكر در مورد زیاده‌خواهی دنیا و رزق نبود، جا داشت كه انسان بصیر سخت در طلب دنیا احتیاط به خرج دهد. ملاحظه بفرمایید كه وجود مقدس رسول‌خدا(ص) چگونه علت ملاقات بندة خدا را در حالی كه خداوند نسبت به او غضبناك است، طلب دنیا از طریق حلال ولی برای فخر فروشی می‌داند. مگر غضبناكی خدا از انسان غضب همسایه و یا كاسب سرِ محل از انسان است كه انسان بتواند جدای از آن‌ها با خود به‌سر برد؟ و مگر این غضب در چند روز دنیا است كه انسان بگوید؛ بسیار خوب، بالاخره می‌گذرد؟ عزیز من! می‌فرماید: اگر كسی از طریق حلال – ونه از طریق حرام- امكانات دنیایی به‌دست آورد ولی نه صرفاً برای رفع حوائج زندگی، بلكه جنبه‌ای از زیاده‌خواهی و فخر و چشم و هم‌چشمی در آن باشد، خدا را ملاقات می‌كند در حالی‌كه بر او غضبناك است. پناه به خداوند از چنین سرنوشتی.
راه امیدواری
عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ(ع): «أَنَّهُ قَالَ الرِّزْقُ یَسْعَى إِلَى مَنْ لا یَطْلُبُهُ».(108)
امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: رزق می‌شتابد به سوی آن كسی كه طالب آن نیست.
و نیز می‌فرمایند: «الْأَرْزَاقُ لا تُنَالُ بِالْحِرْصِ وَ الْمُغَالَبَةِ».(109)
ارزاق با حرص و چیرگی بر همدیگر به‌دست نمی‌آید.
و نیز می‌فرمایند: «أَجْمِلُوا فِی الطَّلَبِ فَكَمْ مِنْ حَرِیصٍ خَائِبٌ وَ مُجْمِلٍ لَمْ یَخِبْ».(110)
در طلب رزق حریص نباشید، كه چه بسیار حریصی كه ناامید شد و چه صرفه‌جو و كم‌طلبی كه ناامید نشد.
و نیز می‌فرمایند: «رِزْقُكَ یَطْلُبُكَ فَأَرِحْ نَفْسَكَ مِنْ طَلَبِهِ».(111)
رزق تو به دنبال تو است، نفس خود را در طلب آن به زحمت مینداز.
و نیز می‌فرمایند: «سَوْفَ یَأْتِیكَ أَجَلُكَ فَأَجْمِلْ فِی الطَّلَبِ سَوْفَ یَأْتِیكَ مَا قُدِّرَ لَكَ فَخَفِّضْ فِی الْمُكْتَسَبِ».(112)
به زودی مرگ تو فرا می‌رسد، پس در طلب رزق حرص به خرج مده، بالاخره آنچه برای تو تقدیر شده به تو می‌رسد.
كمی به تذكرات امام‌الموحدین(ع) توجه بفرمایید كه چگونه می‌فرمایند: اولاً؛ این قاعدة عجیب در عالم را فراموش نكن كه قصة رزق، قصة كسی است كه اگر خیلی نازش را كشیدی شروع می‌كند به بی‌محلی‌كردن و اگر نسبت به آن بی‌توجه شدی، شروع می‌كند روی آوردن. لذا فرمود: رزق به سوی كسی كه طالب آن نیست به سرعت روی می‌آورد. ثانیاً؛ رزق با حرص و رقابت با همكاران به دست نمی‌آید، فقط در راستای این رقابت‌های دنیایی، صورت وَهمیّه رشد می‌كند و جای نور ایمان و توكل را تنگ می‌كند. ثالثاً؛ ریشة ناامیدی‌ها، در حرصِ برای بیشتر به‌دست آوردن دنیا و رزق است، چرا كه انسان بعد از مدتی می‌بیند تلاش‌هایش حاصلی در برنداشت، غافل از این‌كه قاعدة رزق، با بقیة امور متفاوت است. آری در علم و ایمان و قرب الهی میدان باز است و قاعده «لیس لِلْإِنْسان اِلاّ ما سَعی» جاری است و هركس به اندازة تلاشی كه بكند برخوردار می‌شود. پس ریشة ناامیدی اهل دنیا، حرص است برای داشتن دنیای بیشتر، و لذا امام(ع) می‌فرمایند: چه بسیار انسان‌هایی كه با كمترین تلاش، امیدوارانه زندگی می‌كنند. رابعاً؛ می‌فرماید: «فَاَرِحْ نَفْسَكَ مِنْ طَلَبِهِ» یعنی؛ خود را نسبت به طلب رزق راحت نگه دار و نسبت به آن آسوده خاطر باش. آری! «مباد آن‌كه ز احوال خود شوی غافل» و از توجه به قلب و ورود به عالم معنی غافل گردی و در تعالی آن نكوشی، آسوده خاطر باش و فرصت چند روزة دنیا را غنیمت شمار و در كسب معارف الهی و سیر به سوی حقایق معنوی تلاش كن، چرا كه فرمود: «سَوفَ یَأتیكَ اَجَلُك....» به زودی مرگت فرا می‌رسد و خدای ناكرده در آن حال، قلب از حق‌فهمی و حق‌خواهی و حق‌بینی محروم است. این‌جاست كه امام‌الموحدین(ع) می‌فرمایند: «سِتَّةٌ یُخْتَبَرُ بِهَا دِینُ الرَّجُلِ إِلَى أَنْ قَالَ وَ الْإِجْمَالُ فِی الطَّلَبِ».(113) یعنی؛ با شش چیز دین انسان امتحان می‌شود، تا آنجا كه فرمود: و با حریص نبودن در طلب رزق.
یعنی؛ آن‌كس كه با این‌همه حرف هنوز نسبت به طلب رزق حریص است باید به ایمان خود شك كند و به قول آن حضرت: «عَجِبْتُ لِمَنْ عَلِمَ أَنَّ اللهَ قَدْ ضَمِنَ الْأَرْزَاقَ وَ قَدَّرَهَا وَ أَنَّ سَعْیَهُ لا یَزِیدُهُ فِیمَا قُدِّرَ لَهُ مِنْهَا وَ هُوَ حَرِیصٌ دَائِبٌ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ».(114) یعنی؛ در تعجبم از كسی كه می‌داند خداوند رزق‌ها را ضمانت و تقدیر كرده، و تلاش او چیزی بر آنچه برای او تقدیر شده نمی‌افزاید و باز او در طلب رزق، خود را به زحمت می‌اندازد.
واقعاً هم جای تعجب دارد، كه چگونه انسان‌ها از این‌همه تذكرات الهی غفلت می‌كنند و به‌سوی «هیچ» این‌همه سرعت گرفته‌اند. حضرت ندا سر می‌دهد كه ای انسان‌ها: «لَیْسَ كُلُّ مُجْمِلٍ بِمَحْرُومٍ».(115) یعنی؛ هرگز آن‌كس كه حرص نورزید، محروم نمی‌شود. پس چرا این‌همه حرص! حضرت با تمام وجود و از سر دل‌سوزی محض. می‌فرماید: «لَنْ یَفُوتَكَ مَا قُسِّمَ لَكَ فَأَجْمِلْ فِی الطَّلَبِ لَنْ تُدْرِكَ مَا زُوِیَ عَنْكَ فَأَجْمِلْ فِی الْمُكْتَسَبِ».(116) یعنی؛ «آنچه برای تو قسمت شده هرگز از تو فوت نمی‌شود، پس در طلب رزق حریص مباش، هرگز آنچه برای تو نیست به تو نمی‌رسد، پس در كسب مال، به اجمال بسنده كن». چرا كه آن امام عزیز دریغشان می‌آید زندگی ما تماماً در زیر لگد طلب رزق نابود شود.
عبرتی بزرگ
«سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِاللهِ(ع) یَقُولُ إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْسَعَ فِی أَرْزَاقِ الْحَمْقَى لِتَعْتَبِرَ الْعُقَلاءُ وَ یَعْلَمُوا أَنَّ‌الدُّنْیَا لا تُنَالُ بِالْعَقْلِ وَ لا بِالْحِیلَةِ».(117)
از امام‌صادق(ع) شنیدم كه می‌فرمود: خدای عزّ و جلّ رزق انسان‌های ساده را وسعت داده است تا عبرتی برای عقلا باشد و بدانند كه دنیا با عقل و چاره‌جویی به‌دست نمی‌آید.
راستی كه عجیب نكته‌ای است و چقدر عبرت آموز است، به واقع بارها با چنین پدیده‌ای روبه‌رو شده‌ایم. می‌فرماید: اگر عاقل باشی می‌فهمی كه عقل و چاره‌جویی‌ها را برای رزق بیشتر به تو نداده‌اند باید آن‌ها را در جاهای دیگر به‌كار برد كه موجب كسب معارف بیشتر و معنویت برتر شود. عقل را به ما دادند تا در قرآن تدبّر كنیم و در ارتباط با آیات الهی با خدا اُنس بگیریم، این طور نیست كه بتوانی با عقل بیشتر رزق بیشتر نصیب خود كنی.